Verhandelingen Maatschappy ter bevordering van den Landbouw (1778-1831)

Titelbeschrijving
Verhandelingen uitgegeeven door de Maatschappy ter bevordering van den Lte Amsterdam.
Met ingang van deel 14 (1804) wordt de spelling gemoderniseerd: Verhandelingen uitgegeven door de Maatschappij ter bevordering van den Landbouw te Amsterdam.

Periodiciteit
De Verhandelingen verschenen op onregelmatige tijden van 1778 tot en met 1832 in diverse afleveringen (‘stukjes’), die met elkaar 19 delen vormen.

Bibliografische beschrijving
In octavo-formaat. Elk deel bevat een verschillend aantal stukjes die per deel doorlopend zijn gepagineerd. De omvang per deel varieert.

Boekhistorische gegevens
De eerste zes delen van de Verhandelingen werden uitgegeven door Cesar Noël Guerin, boekverkoper te Amsterdam. Vanaf 1790 (deel 7) was Jan Christiaan Sepp de uitgever, die met ingang van 1793 (deel 10) in compagnie werkte met zijn zoon. In de jaren 1808, 1809 en 1812 is W. Brave verantwoordelijk voor de uitgave van de ‘stukjes’ die behoren tot deel 15. Vanaf 1821 tot de beëindiging van het blad in 1832 tekende Lodewijk van Es voor de uitgave (deel 16-19).
Sommige afleveringen werden door de uitgever voorzien van een aparte titelpagina om als zelfstandige publicatie te kunnen worden verkocht. Dit was bijvoorbeeld het geval met deel 8, dat een vertaling bevatte van Instruction pour les berges et les propriétaires de troupeaux (1782) van de Franse naturalist Louis-Jean-Marie Daubenton. Het werd in Saakes deel 1 (1791), p. 140, met 15 platen te koop aangeboden voor ƒ 2:4:0.
Dit was ook het geval met deel 12, blijkens Saakes deel 2 (1797), p. 354, voor de prijs van ƒ 1:2:0. Deel 13-2 werd eveneens als zelfstandige publicatie aangeboden, namelijk onder de titel Landbouwkundig schoolboek, handelende over de wei- en hooi-landen. In gesprekken tusschen een landman en zijn zoon, van J.F. Muller en L. Aartsen, voor de winkelprijs van ƒ 0:8:0.

Medewerkers
Auteurs zijn (voor zover hun naam is vermeld):

  • Deel 1: Joachim Frederik MULLER uit Amsterdam, Andreas VOS, predikant te Briels-Nieuwland, en Cornelis Johannes BLOYS VAN TRESLONG, sinds 1788 eigenaar van Hofwijck te Voorburg.
    Deel 2: de Rotterdamse arts Johannes VEIRAC, de Monnickendamse arts Cornelis PEREBOOM, de Alkmaarse burgemeester Rutger PALUDANUS, en de Alkmaarse predikant en vogelschilder Cornelis NOZEMAN.
  • Deel 3: boer Geert REINDERS uit Groningen, Pieter REMPELAAR, de Strijense boer Ary VAN PROOYEN, dominee Leendert CALFte Haringhuizen, boer Dirk Gerritze VAN BEUSEKOM uit Loenen, Swerus JANSZE, knecht aan de Haagse Schouw, en dominee Lambertus AARTSEN uit Voorhout.
  • Deel 4: Lambertus Aartsen, Joachim Fredrik Muller, de Rotterdamse koopman Jan Daniël HUICHELBOS VAN LIENDER en Jonathan BUSSER, werkman te Zutphen.
  • Deel 5: Jan Willem VAN LOO, de Amsterdamse koopman Alexander Benjamin FARDON, Daniel VAN TOL, Leendert MEENDERINK, Cornelis VAN DER HARST uit Scheveningen, Johannes EVENBLY uit Gouda en A. BOGAARDT.
  • Deel 6: de Leidse stadsvroedmeester Cornelis TERNE.
  • Deel 7: abbé DE COMMERELL uit Parijs, Johannes Evenbly, de Amsterdamse schoenmaker Henricus BRASSART, Cornelis TERNE, Anthony DE BYLL uit Veenendaal, Willem TIMMER uit Ede, Otto en Zeger REYERS, beiden uit Arnhem, en Cornelis van der Harst.
  • Deel 8: Louis-Jean-Marie DAUBENTON.
  • Deel 9: Johann Günther EBERHARD, obstetrist te Zeist.
  • Deel 10: Andreas ERISSMANN, en de Antwerpse medicus en landbouwkundige Petrus Joannes VAN BAVEGEM.
  • Deel 11: Hendrik ROELOFS uit Rijswijk, gepensioneerd tuinman van de stadhouder, boer Ary van Prooyen, de Brusselse boskundige Louis DE WAYNESSE, de doopsgezinde predikant uit Hazerswoude Arie BAAS, Cornelis TERNE, de Luikse paardendokter Mathieu François DUTS, en Servaas VAN DEN BERG, keurmeester van hengsten in Friesland.
  • Deel 12: Johann Günther EBERHARD.
  • Deel 13: landbouwer Hendrik PONSE uit Geervliet (tevens honorair lid), en dominee Lambertus AARTSEN.
  • Deel 14: Gerrit BUIJS uit Vogelenzang, de Amsterdamse arts Jan Aarnoud BENNET en de Deense dierenarts Erik Nissen VIBORG.
  • Deel 15: Denys DE MONTFORT VAN DEN VOSHOL uit Antwerpen, de Nijkerker Rykerd Jacob BROUWER (tevens honorair lid), Cornelis DE VOS uit Hamburg en Hendrik VAN KLEEF.
  • Deel 16: Rykerd Jacob Brouwer, Egbert JOOSTEN uit Lochem en J.C. HOLSTE uit Beetsterswaag, de Fries Symon SINNEMA uit Tytsjerksteradiel, Jacob Hendrik FLOH (zie hieronder), en de veearts W. MUNTER uit Oud-Beijerland.
  • Deel 17: Jan BACKER uit Oosterbeek, de zojuist in Groningen gepromoveerde zoöloog-medicus Johan Coenraad VAN HASSELT, de Friese predikant Rudolphus NICOLAI, en de zeer geziene Friese arts Julius VITRINGA COULON.
  • Deel 18: de latere politicus, jonkeer Daniel Theodore GEVERS VAN ENDEGEEST.
  • Deel 19: Daniel Theodore Gevers van Endegeest, en Bernhardt TE GEMPT, predikant te Batenburg.

Vermeldenswaard is de ‘Verhandeling over de geschikste wijze om het gewoon school-onderwijs ten platten lande te doen strekken tot verbetering van gewoonten en voorouderlijke begrippen bij den boerenstand’ (deel 16-2) van de doopsgezinde predikant uit Enschede, Jacob Hendrik FLOH (1758-1829). Zijn ideeën over onderwijsvernieuwingen werden ook door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen bekroond. In 1795 werd hij namens het district Hengelo gekozen tot lid van de Nationale Vergadering te Den Haag, waar hij zich ideologisch aansloot bij de radicale democraten. De Wet openbaar onderwijs uit 1801 was grotendeels zijn verdienste. Ook toen hij weer in Enschede was teruggekeerd, bleef hij zich sterk inzetten voor de kwaliteit van het onderwijs.

Inhoud
Toenemende belangstelling voor het agrarische leven deed een aantal vooraanstaande Amsterdamse burgers (zie deel 1, Naamlyst) in 1776 besluiten de Maatschappij tot bevordering van de Landbouw op te richten. Zij bevorderde het toegepaste wetenschappelijk onderzoek naar de landbouw door jaarlijks een prijsvraag uit te schrijven (deel 1, Voorbericht). Daarin werd de inzenders uit het hele land verzocht een oplossing aan te dragen voor een actueel probleem in de landbouw. De winnende antwoorden op de prijsvragen werden gepubliceerd in de Verhandelingen. In 1847 is de maatschappij opgeheven.

Het verlichte elan van de leden van de maatschappij blijkt onder meer uit onderwerpen als: de inrichting van een vakopleiding voor boerenzonen, het ontwerp voor een opleiding tot veearts en ideeën voor een landbouwkundig schoolboek. De meeste verhandelingen gaan echter over landontginningen en over methoden om de vruchtbaarheid van landbouwgrond te vergroten.
Verder worden diverse ziektes onder rundvee, varkens en schapen besproken, en de wijze waarop die het beste kunnen worden behandeld. Bijenteelt en het fokken van inlandse paarden komen eveneens aan de orde als mogelijkheden ter verrijking van de veeteelt. Wat de land- en bosbouw betreft passeren onder andere de volgende onderwerpen de revue: de vlasteelt, de teelt van klaver en koolzaad, boomkwekerijen, het aanleggen van eiken-, mast- of dennenbossen, en het snoeien en opbinden van gewassen.
De Verhandelingen bevatten naast wetenschappelijke essays ook brieven waarin praktische informatie over diverse landbouwkundige kwesties wordt gegeven. In een enkel geval betreft het een vertaling. Behalve het hierboven genoemde vertoog over schaapherders en schapenhouders, van Daubenton, was bijvoorbeeld ook het ‘Bericht wegens de aankweeking en het gebruik van den schaarsheid- of mangel-wortel’ een vertaling (deel 7). Het was geschreven door abbé de Commerell maar voor de Nederlandse uitgave is gebruik gemaakt van de Engelse vertaling van honorair lid John Coakley Lettsom (An Account of the Culture and Use of the Mangel Wurzel Or Root of Scarcity, 1787). Volgens Saakes deel 1 (1791), p. 130, bedroeg de winkelprijs van deze aflevering ƒ 0:18:0.

Relatie tot andere periodieken
Aankondigingen van prijsvragen zijn te vinden in de Algemene Konst- en Letter-bode. De gepubliceerde Verhandelingen worden regelmatig besproken in de Algemeene Vaderlandsche Letter-Oefeningen en in de Maandelijksche Uittreksels of Boekzaal der Geleerde Wereld.

Exemplaren
¶ Utrecht, Universiteitsbibliotheek A 231:1-13 en WWJ 691
¶ Full text deel 1deel 2deel 3deel 4, deel 5, deel 6, deel 7, deel 8, deel 9, deel 10, deel 11, deel 12, deel 13deel 14, deel 15, deel 16, deel 17, deel 18 en deel 19

Literatuur
¶ P. van Schaik, ‘De Maatschappij ter bevordering van den landbouw (1776-1847)’, in: Landbouwkundig Tijdschrift 74 (1962) p. 24-31.

Rietje van Vliet