Verreezene Hollandsche Socrates (1741)

Titelbeschrijving
De Verreezene Hollandsche Socrates.

Periodiciteit
Maandags weekblad, waarvan niet meer dan 30 afleveringen zijn verschenen in de periode van 2 januari 1741 t/m 24 juli 1741. In de voorrede van het laatste nummer wordt het uitkomen van een titelpagina en voorrede aangekondigd (p. 240). Ook wordt gemeld dat men stopt, niet wegens gebrek aan stof, maar ‘uit eenige byzondere inzichten die ons nootzakelyk verplichten, zulks voor een tyd te staken’, en dat later iets anders zal volgen.

Bibliografische beschrijving
Het werk, in octavo, bevat VIII (uitlegging van de titelplaat, de titelpagina en de voorrede) + 240 doorgenummerde pagina’s. Elke aflevering heeft 8 bladzijden. Het titelblok geeft de nummer- en datumaanduiding, en de titel. Na een motto/citaat begint de tekst.
Het vignet op de titelpagina toont een schrijvende Sokrates, omringd door guirlandes en bijgestaan door de Deugd. Kindertjes delen zijn wijsheden als geschenk uit aan voorbijgangers. De uitlegging van dit alles is ondertekend: ‘Adrn: Heckenhoek’.

Boekhistorische gegevens
Impressum: ‘In ’sGravenhage, By Johannes de Cros, Boekverkoper in de Hoogstraat’.
Colofon nr. 1:

Deze Verrezene Hollandsche Socrates, zal allen Maandagen te bekomen zyn: In ’s Hage by Johannes de Cros, Leyden, Hasebroek en Kastrop, Haerlem, J. Enschede en van Lee, Amsterdam, Lovering, Roman de Lam, Utrecht, Kroon en Visch, Gouda, Stael en Wasmoet, Rotterdam, Visch en Maronier, Dort, van Braam, Middelburg, Meerkamp, Vlissingen, Pajenaer, Bergen op Zoom, Schippers, Breda, vanden Ki[e]boom, Alkmaer, Hoolwerf, Delft, Boitet en vander Kloot, Maas-sluys, van Damme, &c.

Hierin treden nadien enige wijzigingen op.

Medewerkers
Het blad lijkt de inspanning van een collectief te zijn geweest. De vertogen worden in het begin ondertekend door ‘C’. Later worden andere voorzien van de letters ‘W’, ‘L’ en ‘A’.
Verder kunnen – voorbijgaand aan voorkomende speaking names als Achates  Horatius, Mentor Colendus (uit Leiden), Jochem de Klèremaecker, Felix Innuptus, Teunis Krynz en Hermelina (uit Amsterdam) – echte initialen schuilgaan achter V.A., E., A.D.E. (uit Utrecht), H.V.L., D.P.R. en S.

Inhoud
Spectatoriaal, maar bij tijd en wijle nogal ‘satirisch’ tijdschrift. In nr. 1 stelt de ‘ik’ zich voor als de ‘byzonderste Gunsteling’ van de auteur van de Hollandsche Spectator die hem al soms gelegenheid gaf ‘myne ontworpene denkbeelden aan het Gemeen meede te deelen’. Bij diens overlijden werd hij benoemd ‘tot zynen eenigen Erfgenaam en Opvolger’. Desondanks wachtte hij enige tijd omdat er allerlei pretendenten opdoken. Het verschijnen van de Rijmende Mercurius (1740-1741; auteur onbekend) deed de deur dicht: nu begint hij zelf en eist aldus ‘het Recht der Spectatorale Heerschappye’.
Het blad heeft geen duidelijke thematiek. Wel is er veel aandacht voor de verhouding man-vrouw, het huwelijk, de sociale omgang. De toon is wat licht. De auteur heeft zijn Doedijns en Weyerman gelezen (zie bijvoorbeeld nr. 13 voor een duidelijke navolging van de laatste).
Naast vertogen komen brieven voor, en poëzie. Volkstaal wordt ook benut.

Relatie tot andere periodieken
Ondanks de nauwelijks verholen bewondering voor Jacob Campo Weyerman schaart deze zelf de Verreezene Hollandsche Socrates onder de ‘laffe papieren dischgerechten’ (Oog in ’t zeil, p. 259).
De Verreezene Hollandsche Socrates mag niet worden verward met de zesdelige Spectator of verrezene Socrates die tussen 1720 en 1727 werd uitgebracht. Sturkenboom (2001) wijst overigens op een passage in nr. 9 die al eerder was verschenen in de Hollandsche Spectator van Van Effen.

Exemplaren
STCN 190277467
Full text

Literatuur
¶ Dorothée Sturkenboom, Een verdeelde Verlichting. Stemmen uit de spectators (Amsterdam 2001), p. 142-143.

André Hanou