Vertrouwelyke Gesprekken (1794)

Titelbeschrijving
Vertrouwlyke Gesprekken, betreffende de Belangrykste Onderwerpen Van Onzen Tyd, Verlichting, Vryheid, Gelykheid, enz. [motto:] Menschen duurzaam gelukkig te maaken, door menschen, als menschen past, te doen handelen en leeven, is het waaragtig doel der waare Volks-verlichting: deeze, de grondslag der waare Vryheid, en de bevorderaarster der waare Gelykheid! Eerste gesprek. Over de Verlichting.

Periodiciteit
Ook volgens het Voorberigt was het de bedoeling, bij succes, vervolgen te publiceren. Er zijn echter geen exemplaren gevonden van de geïntendeerde vervolg-gesprekken waarop de titel duidt.

Bibliografische beschrijving
Dit eerste nummer (‘gesprek’) bestaat uit IV (titelpagina en Voorberigt) + 124 (doorgenummerde) bladzijden.

Boekhistorische gegevens
Titelpagina: ‘Te Amsteldam, by M. Schalekamp. 1794’. De prijs was 16 stuivers, volgens Saakes’ Naamlijst van mei 1795 (p. 139).

Medewerkers
De schrijver is Jacob Hendrik FLOH (1758-1830). Hij was doopsgezind predikant te Enschede en zou in de periode 1796-1798 zitting nemen in de diverse nationale vertegenwoordigende lichamen. In 1801 werd hij schoolopziener en lid van de departementale commissie van onderwijs.

Inhoud
In het Voorberigt zegt de auteur de belangrijkste thema’s van deze tijd duidelijk te willen maken door in een gesprek de meningen van verschillende personages tegenover elkaar te zetten. Die personages zijn, respectievelijk: een katechiseermeester van de oude stempel, ‘een man, die, met een braaf hart, uit onkunde en vooröordeel, tegen de verlichting is ingenomen’; een schoolmeester, ‘iemand, die met hetzelfde braave hart, uit misbegrip, zomtyds wat al te ver gaat’; ds. Denker, ‘den man, die den juisten middenweg bewandelt, en de verkeerdheden van beide kanten aantoont’ (deze dominee is niet de auteur, zegt de schrijver nadrukkelijk).
In dit gesprek blijkt de katechiseermeester bewonderaar van orthodoxe dominees en afkerig van alle verlichters uit Duitsland. Wanneer hij in conflict raakt met de schoolmeester, wordt Denker erbij gehaald. Deze laat zien hoe men op rationele wijze kan analyseren wat nu eigenlijk ketterij of verlichting is. Alles kan bedaard onderzocht; dat is ook plicht. Haast werkt tegen verlichting. Verlichting raakt niet aan echt geloof. Dominee Denker legt uit wat het psychologische uitgangspunt is van denkers als Mozes Mendelssohn, Kant. Resultaat: schoolmeester en katechiseermeester gaan nadenken over wat ware en wat valse verlichting is.
Het heldere proza van dit gesprek werd gewaardeerd door de recensent van de Letter-oefeningen die zich in 1797 teleurgesteld toonde dat de vervolgen uitgebleven waren (p. 515-516).

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: O 77-1100
Full text

André Hanou