Volks-vriend (1786-1787)

Titelbeschrijving
De Volks-vriend. Onder de Zinspreuk: Salus Populi, Suprema Lex. Of Het Heil van ’t Volk, de Hoogste Wet.
¶ Ook wel gespeld als Volksvriend.

Periodiciteit
Van 21 november 1786 t/m 19 juni 1787 verschenen er 20 afleveringen.

Bibliografische beschrijving
In octavo.

Boekhistorische gegevens
De colofon van nr. 1 luidt: ‘Te Zwolle by S. en F. Clement, en verder alomme by de meeste Boekverkoopers in Overyssel en elders, daar dezelve voor één stuiver wordt uitgegeeven’. Vader en zoon Simon en François Clement waren stadsdrukkers van Zwolle.

Medewerkers
Van Gelder (2008) noemt de Zwolse jeneverstoker Hendrik DOYER (1746-1815) als oprichter van de Volks-Vriend. Deze Zwollenaar was actief patriot, schreef diverse pamfletten, vluchtte tijdens de Pruisische inval in 1787 naar Amsterdam, dook daar onder en vertrok in 1789 naar New York.

Inhoud
Patriots tijdschrift met als doel: raad geven aan de ‘minkundige, doch des onaangezien welmeenende medebroederen’. Het bevat verslagen van lokale gebeurtenissen, waaronder een burgervergadering in Zwolle op 25 januari 1787.
Op die dag vond de jaarlijkse Pauli-keur plaats, de verkiezing van leden van de magistraat. Door de massale toestroom van belangstellende burgers moest men uitwijken naar de Grote Kerk. Hun betrokkenheid was zo groot omdat zij een nieuw regeringsreglement wensten, ter vervanging van het oude. In dit nieuwe reglement was onder meer een bepaling opgenomen over de directe verkiezing van de meenslieden door de bevolking. De meenslieden zouden jaarlijks afzetbaar zijn. De vergadering had het gewenste resultaat: een volledig patriotsgezind magistraat. De lijst met gekozenen werd niet ter approbatie aan de stadhouder voorgelegd.
Maar ondanks de patriotse gezindheid van de magistraat werd het nieuwe regeringsreglement niet ingevoerd. Er verscheen weliswaar een nieuw concept, maar dit werd door de meente en de burgercommissie afgewezen, terwijl de magistraat het wel wilde aanvaarden. Dit hield de meningsverschillen in het patriotse stadje in stand. Ook hierover doet de Volks-vriend verslag.

Relatie tot andere periodieken
In de Politieke Kruyer nr. 349-351 (1786) staat een ingezonden vertoog van een ‘Zwolsche Volks-vriend’, gedateerd mei 1786. Dat is enkele maanden voor het begin van de Volks-vriend. Of de auteurs dezelfde zijn, is niet duidelijk aangezien spraakmakende patriotten destijds wel vaker werden aangeduid met ‘volksvriend’. Zie over het vertoog van de Zwolsche Volks-vriend’ ook [Bavius Voorda], Aenmerkingen op zommigen van de Overijsselsche steede-bezwaaren, en wel zes bijzonder op die van Zwolle (z.p. 1786).

Exemplaren
¶ Deventer, Athenaeumbibliotheek: 21 D 62:17-36.

Literatuur
¶ Roelof van Gelder, Zeepost. Nooit bezorgde brieven uit de 17de en 18de eeuw (Amsterdam/Antwerpen 2008), p. 209-215
¶ J.C. Streng, Stemme in staat. De bestuurlijke elite in de stadsrepubliek Zwolle 1579-1795 (Hilversum 1997), p. 420-430
¶ Han Brouwer, Lezen en schrijven in de provincie. De boeken van Zwolse boekverkopers 1777-1849 (Leiden 1995), p. 151-159, 206-215.

Rietje van Vliet
update 1–12-2022