Vriend (1776-1779)

Titelbeschrijving
De Vriend. Uit het Hoogduitsch van den beroemden C***** en zyne vrienden. Eerste [enz.] deel.

Periodiciteit
Op 11 maart 1776 adverteert de uitgever in de Leydse Courant dat hij voornemens is dit tijdschrift uit te geven. Een jaar later, op 3 maart 1777, adverteert hij opnieuw: deel 1 is dan compleet en met deel 2 is inmiddels een aanvang gemaakt. Op iedere maandag komt een nieuwe aflevering uit. Op 24 september 1777 kondigt de uitgever aan dat deel 2 binnen niet al te lange tijd verkrijgbaar zal zijn en dat hij direct na completering ervan met deel 3 zal beginnen.
Dat lijkt vooralsnog een loze belofte, want op 30 december 1778 staat er opnieuw een advertentie in de Leydse Courant. Deze keer meldt de uitgever dat deel 1 en 2 van De Vriend zijn verschenen en dat deel 3 weldra zal volgen. Mocht dat inderdaad zijn gebeurd, dan in het laatste verschijningsjaar 1779.
Om de lezers tegemoet te komen – zij hadden volgens het tweede prospectus geklaagd over het afbreken van vertogen – verscheen deel 3 in één keer.

Bibliografische beschrijving
In groot octavo. Deel 1 telt 372 pagina’s. Meer over het uiterlijk van het periodiek is niet bekend.

Boekhistorische gegevens
Johannes van Tiffelen, ‘Boekverkooper in de Nieuwesteeg’ te Leiden, kondigde in het prospectus Bericht wegens een weekelijks vertoog, genaamd De Vriend (1776) aan dat hij genoemd blad zou gaan uitgeven. Hij noemde meer dan vijftig boekverkopers, uit alle provincies, waar De Vriend verkrijgbaar zou zijn. Enkele boekverkopers worden in de advertentie van de Leydse Courant d.d. 3 maart 1777 vermeld:

Alkmaar by Maag; Amsterdam Fokke; Arnhem Moeleman; Briel Verhel; Delft v.d. Smout; Dord Blussé; Deventer Leemhorst; Gouda v.d. Klos; Gron. Huizing; Haarl. van Lee; ’s Hage van Drecht; Rott. Bothall en Burgvliet; Utr. A. v. Paddenburgh.

Het prospectus noemt als prijs 1½ stuiver per half vel, 3 stuivers per heel vel, naar rato van de omvang van de aflevering.
De hierboven genoemde advertenties in de Leydse Courant laten zien dat er in 1778 een forse vertraging is ontstaan. Herhaaldelijk stelt Van Tiffelen zijn abonnees deel 3 in het vooruitzicht: het komt er nu toch echt aan. Om dezelfde reden moet hij ook de tweede prospectus hebben uitgegeven: Berigt wegens de verdere uitgaaf van het zedenkundig tydschrift De Vriend, dat blijkens de Leydse Courant van 19 oktober 1778 uit dit laatste jaar dateert. In dit prospectus worden de prijzen per deel genoemd: deel 1 kostte ƒ 3:12, deel 2 kostte ƒ 3:4, en deel 3, aldus Van Tiffelen, 2 stuivers per vel als het in mei kan uitkomen.

Medewerkers
In het blad wordt de fictie opgehouden dat het geschreven zou zijn door een gezelschap verstandige en deugdzame vrienden.
De Vriend is een vertaling van de tweede druk van het veertiendaagse tijdschrift Der Freund (1754-1756), grotendeels geschreven door de Duitse dramaturg en vriend van Gellert, Johann Friedrich VON CRONEGK (1731-1757). In het eerste prospectus worden ook andere auteurs genoemd: Johann Wolfgang (?) RIPPING, hoogleraar te Helmstadt en Johann Zacharias Leonhard JUNKHEIM TOE SCHWANINGEN (1729-1790), slotpredikant te Anspach.

Inhoud
In de Hedendaagsche Vaderlandsche Letter-Oefeningen (1778), waaraan de titelbeschrijving is ontleend, wordt men uitvoerig over de inhoud van dit spectatoriale weekblad ingelicht:

De Zedeleer, op Rede en Openbaaring gegrond, wordt inneemend ter betragtinge aangedrongen, door eene leerwyze, die geschikt is, om ieders aandagt op zynen pligt te vestigen, daar ze, en losbandigheid en naauwgezetheid vermydende, den ernstigen niet tegenstaat, en den vrolyken niet lastig toeschynt. De eene en andere soort van Leezers vinden ’er Vertoogen in, die hun by uitstek kunnen gevallen; nadien ze nu eens meer ernstig, dan eens meer vrolyk opgesteld zyn. (p. 265)

In het blad staat het thema vriendschap centraal. Het wordt van alle kanten belicht. Desondanks staan er ook vertogen in over eerzucht, de nadelen van het fanatiek inpeperen van deugden, achterklap en laster, het hekelen van gebreken, de opvoeding, het schertsen enz. De vorm varieert van brieven, vertelsels en dagboeken tot dichtstukjes.
Er verschenen ook recensies in de De Boekzael der Geleerde Waerelt van februari 1777 en april 1778.

Exemplaren
Geen exemplaar getraceerd.

Bronnen
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: KVB PPA 645:17 (prospectussen).

Rietje van Vliet