Vriend der Roomschgezinden (1796)

Titelbeschrijving
De Vriend der Roomschgezinden.

Periodiciteit
Tweewekelijks blad, in de tweede helft van 1796 verschenen blijkens alle in deze periodiek voorkomende data. Voor nr. 1 werd op 20 juli 1796 geadverteerd in de Goudasche Courant. Er zijn 8 afleveringen bekend. Weiler (1962) noemt het dan ook een mislukte onderneming.

Bibliografische beschrijving
Er is geen titelpagina. De afleveringen (in octavo) zijn gepagineerd 1-64. Nr. 2 is per ongeluk opnieuw van 1 t/m 8 gepagineerd; in nr. 3 wordt echter de telling hernomen met p. 17.
Het titelblok bevat behalve de titel slechts een nummeraanduiding.

Boekhistorische gegevens
Saakes meldt in zijn Naamlijst van juli 1796 de eerste aflevering als verkrijgbaar bij Van Dieren te Grave, à ƒ 1:8 (p. 265), en de nrs. 1-8 in december 1796 à 12 stuivers (p. 310). De Goudasche Courant van 7 oktober 1796 noemt 1½ stuiver als verkoopprijs van nr. 5.
De colofon in nr. 1 luidt:

Dit Blad wordt zeker éénmaal om de veertien dagen a één en een halve Stuiver uitgegeven: Te Amsterdam by v. Hulst en Schalekamp; Haarlem Tetmans; Leyden Herdingh; Delft d. Vries; ’s Hage Leeuwenstein; Rotterdam v. Dries; Schiedam Bakker; Gouda Buma; Dordrecht Blussé en Zoon; Hoorn Vermande; Alkmaar Hand; Utrecht Wed. Terveen en Zoon; Vlissingen Maersman; Groningen Doekema; Leeuwarden Cahais; Deventer Brouwer; Zutphen v. Eldik; Arnhem Moelman; Nymegen v. Goor; Bergen op den Zoom v. Riemsdyk en v. Bronkhorst; Breda v. Bergen; ’s Bosch Palier en Zoon; Wed. Vieweg en Zoon en Noman en Zoon; en te Grave by v. Dieren.

Nadien treden hierin geringe wijzigingen op. Dat geldt ook voor de aangetroffen advertenties voor dit blad.

Medewerkers
Gorris (1947) laat zich over de auteur voorzichtig uit: ‘De Vriend ging uit van een gemoedelijk, vredelievend Protestant, althans zoo doet hij zich voor, en er is geen reden om aan de waarheid daarvan te twijfelen’. Van de Sande (1984) schrijft dat het de hervormde predikant te Grave was die in 1796 de Vriend der Roomschgezinden uitgaf; hij was tevens een van de oprichters van het vrijzinnige Graafse Genootschap ter bevordering van waere Godsdienst, Deugd, Kunst en Wetenschap. Problematisch bij deze suggestie is dat Grave na het vertrek van dominee Jurriaan Leonardus Schelkens in 1795 zeven jaar lang geen predikant heeft gekend en dat diens naam niet voorkomt in de ledenlijsten, afgedrukt in de Werken van het Genootschap ter bevordering van waaren godsdienst (1797 en 1798).

Inhoud
De auteur, zelf gereformeerd, zegt zich het lot aan te trekken van de katholieken die, ondanks hun patriottisme, in de nieuwe situatie (1795) nog steeds onrechtvaardig behandeld worden (zij moeten het salaris van de predikanten betalen; zij tellen niet mee in de armenzorg, enzovoorts). ‘Eene heerschende kerk is een wangedrogt in een vrye Republiek’ (p. 6). Hij verwelkomt het decreet over de scheiding van kerk en staat (5 augustus 1795).
Het blad is deels opgebouwd als vertoog, deels opgesteld in de vorm van vraag-antwoord. De vraag is dan altijd een brief met een klacht van een katholiek.

Relatie tot andere periodieken
Het Zondagsblad, voor Roomsch-Catholieken (1798-1799) kan in zekere zin beschouwd worden als de opvolger van de Vriend der Roomschgezinden, positioneert het zondagsblad zich duidelijk anders door naar eigen zeggen het ‘Evangelie van den Zondag tot een’ grondslag’ te nemen (p. 104).

Exemplaren
¶ Nijmegen, Universiteitsbibliotheek: Tzc 1733 (nrs. 1-8).

Literatuur
¶ G. Gorris, J.G. Le Sage ten Broek en de eerste faze van de emancipatie der Katholieken, deel 1 (Amsterdam 1947), p. 235
¶ A.G. Weiler, Geschiedenis van de Kerk in Nederland (Utrecht/Antwerpen 1962), p. 303
¶ A.W.F.M. van de Sande, ‘De Noordbrabantse katholieken en het Nut in de eerste helft van de negentiende eeuw’, in: W.W. Mijnhardt, A.J. Wichers (red.) Om het algemeen volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief 1784-1984. Gedenkboek ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen (Deventer 1984), p. 251.

André Hanou