Titelbeschrijving
De Zandlooper van Ludeman, een gevonden fragment; aan Meester Franciscus. Waar in, onder anderen byna ongelooflyke, maar egter door den tyd waarbevonden geschiedenissen, voorkomen, en voor al ook, de nommers 47, 48, 87, 95, 22, 4, 12, 99, enz. elks opmerking verdienen. Voor de maand Augustus. De plechtige opening der rolle is bewaard, voor de maand September.
Periodiciteit
Er moet naast de augustus-aflevering ook een juli-aflevering van deze periodiek zijn geweest: deze wordt genoemd in Saakes’ Naamlijst van september 1799, alsmede het ‘2e Stuk’ voor augustus (p. 71). Op de laatste bladzijde van de augustus-aflevering (p. 62) vindt men ‘Einde van het tweede stuk’.
De titel van deze aflevering suggereert bovendien dat in september een nieuwe aflevering zal volgen.
Bibliografische beschrijving
Deze aflevering, in octavo, bevat de pagina’s [29]-62. Na de titelpagina vindt men de kop ‘VI. Hoofdstuk’ waarna onmiddellijk tekst volgt. In de loop van het verhaal vindt men aldus ook de hoofdstukken 7-10.
Boekhistorische gegevens
De titelpagina van de aflevering van augustus geeft, na de titel: ‘In den Haag, By Servaas van de Graaff en Comp. 1799’. Saakes noemt als prijs per aflevering 4 stuivers.
Medewerkers
Deze periodiek is er mogelijk één uit de vele, begonnen door de notoire journalist en broodschrijver Franciscus Lievens Kersteman (1728-1793). Daarin noteert deze als ‘Meester Franciscus’ de astrologische voorspellingen van Johan Christoffel LUDEMAN (1683-1757). Het is echter goed mogelijk dat een andere schrijver hier wilde profiteren van de populariteit van de figuur-Ludeman.
Inhoud
Ludeman was een zeer vermaarde Amsterdamse charlatan, die zijn patiënten ‘genas’ door middel van medisch-astrologische praktijken. Volgens Kersteman had Ludeman zijn gesprekken met de planeten, over de toekomende wereldgebeurtenissen, nagelaten aan meester Franciscus. Die publiceerde de inhoud daarvan in een reeks periodieken, culminerend in het laatste decennium van de achttiende eeuw. Aldus werd Ludeman juist in die periode populairder dan hij ooit was bij zijn leven.
In de Zandlooper worden achtereenvolgens een aantal personen opgevoerd, die blijkbaar te maken hebben met een ‘Schuifdoos’: een ‘wonderdoos’. Deze was ooit het eigendom van ‘den zeer vermaarden Ludeman zaliger’. Er doen zich bij tijd en wijle in verband met die doos spokerijen voor, gedruis, merkwaardige voorvallen. Wanneer een geheimzinnige oude ‘geestekyker’, Sulsipharnabus, poogt de doos tot bedaren te brengen, blijkt het ding een zandloper te bevatten, een spiegeltje, en nog meer. Sulsipharnabus krijgt daarop merkwaardige dromen.
Dit verhaal (vaak gebracht in de vorm van gesprekken) wordt ingeleid met enige auctoriale opmerkingen over bewegingen in het heelal, die hun invloed zullen uitoefenen op de geringste voorwerpen
De titelpagina wijst verder op een verband met loterijen; dit wordt niet duidelijk, maar zal te maken hebben met de idee dat de planeten invloed hebben op bewegingen en uitslagen in het ondermaanse. Ludeman is natuurlijk een goede leidsman wanneer het gaat om voorspellingen!
Exemplaar
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: Obr. 3490
¶ Full text
Literatuur
¶ Rietje van Vliet, ‘In de voetsporen van Johan Christophorus Ludeman. De bestsellers van Meester Franciscus’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 2017-2.
¶ Herkauwer [André Hanou], ‘De Zandlooper van Ludeman (1799)’, in: Herkauwer’s Blog van 12 oktober 2009.
André Hanou
bijgewerkt 16-3-2018
