Zutphensche Courant (1783-1784)

Titelbeschrijving
Zutphensche Courant.

Periodiciteit
Nr. 1 verscheen op 3 november 1783, nr. 2 op 1 januari 1784 en de nrs. 3-7 respectievelijk op 8, 15, 22, 29 november en 6 december 1784. De vertraging tussen de eerste en tweede aflevering was volgens de uitgever te wijten aan ‘de gestrenge Vorst en andere omstandigheden’. Hoewel de winter inderdaad streng was, verwees de uitgever met het bericht ook op humoristische wijze naar stadhouder Willem V, die door het blad als staatsvijand ‘Nr 1’ opgevoerd werd.
Uit de laatst bekende aflevering blijkt dat de reeks zou worden voortgezet – nr. 8 werd aangekondigd – maar verdere verschijningen zijn niet bekend.

Bibliografische beschrijving
Alle afleveringen bevatten 4 pagina’s in kwartoformaat, behalve nr. 2 die met 8 pagina’s een dubbelnummer is.
De ondertitel fungeert als uitgeversadres; een stoklijst is verder niet opgenomen.

Boekhistorische gegevens
De Zutphensche Courant werd te Zutphen uitgegeven bij Henricus van Bulderen. In het openingsnummer staat meteen onder de titel: ‘Word Uitgegeeven by VAN B., daar de Engelsche Boekwinkel uithangd’.
Het blad was verder verkrijgbaar ‘by de voornaamste Boekverkopers in Nederland’. Hoewel de Zutphensche courant vanaf nr. 2 meldt dat het werd ‘Uitgegeeven ter Drukkery van H. van Bulderen, en Comp.’, moet de drukker waarschijnlijk elders worden gezocht (Arnhem?).
Mogelijk verwachtte Van Bulderen wegens de politiek gevoelige inhoud een verschijningsverbod. Van zo’n verbod is echter niets bekend.

Medewerkers
Henricus VAN BULDEREN (1718-1794), telg uit een geslacht zeeofficieren, was behalve drukker, uitgever en verkoper van Engelstalige boeken, ook de schrijver van de Zutphensche Courant, want in één van de afleveringen wordt hij als redacteur aangesproken.
In 1740 vertrok Van Bulderen naar Amsterdam, mogelijk om zich in het uitgeversvak te bekwamen bij Harmanus van Werven. In 1746 begon Van Bulderen samen met zijn vrouw Helena Judith Lammers een ‘Boek- en Papierwinkel’ in de Korte Hofstraat te Zutphen. Later zou hij ook zijn tweede vrouw, Maria Kiebeld, in de zaak opnemen.
Van Van Bulderen zijn enige tientallen publicaties bekend, waaronder enkele seriewerken. In 1758 kreeg hij octrooi om gedurende vijftien jaar de Zutphense almanak uit te geven. Toen het octrooi tegen 1773 moest worden verlengd, beloofde hij de almanak voortaan te vrijwaren van ‘alle obscoene en ergerlijke uitdrukkingen’.
Dertig jaar lang leverde Van Bulderen het stadsbestuur wekelijks drie kranten, waarvoor hij honderd gulden per jaar kreeg. In 1779 bedeelden burgemeesters en raden zichzelf met ‘Couranten-geld’ en besloten het privilege van Van Bulderen in te trekken. Het besluit gold tot zijn overlijden en zal mede voor de uitgever aanleiding zijn geweest een eigen krant te beginnen.
Van Bulderen was als mede-uitgever en distributeur betrokken bij het blad De Snelziende Lynceus. Daarnaast gaf hij een aantal pamfletten uit. Vlak voor zijn dood in 1794 verkocht hij zijn bedrijf aan zijn stadgenoot, de grotere uitgever Albertus van Eldik, met wie hij eerder enkele publicaties had uitgegeven.

Inhoud
De verschijning van de satirische, patriotse Zutphensche Courant, een blad met een sterk pamfletachtig karakter, was een eenzijdige en partijdige poging om de ontwikkelde burgerij in Zutphen en omgeving bewust te maken van en te betrekken in de partijpolitiek van die dagen. Handig plaatste Van Bulderen daartoe quasi neutrale berichten tussen scherpe en venijnige persoonlijke aanvallen op stadhouder Willem V en diens aanhangers in en buiten Zutphen.
De meest gehate Zutphense magistraat was August Robbert van Heeckeren van Suideras, de ‘bloedtapper’, een toenaam die Van Bulderen had bedacht en Suideras landelijk bekend maakte. Maar ook de rabiate patriottenvervolger en schrik van de boeren Engelbert G.J. Crookceus kreeg er ongenadig van langs en werd tot op het bot van zijn privéleven gefileerd. Van Bulderen, plaatsvervanger van de schout te Zutphen, laakte de vriendjespolitiek, de vermeende fraude in de stad en het onbuigzame stadsbestuur dat de patriotten geen duimbreed wilde toegeven.
Tegenover de Oranjegezinde meerderheid stond een democratisch driemanschap met burgemeester Joost Verstege als de meest prominente. Die kreeg in de Zutphensche Courant veel steun. Verder zette Van Bulderen zich in verschillende berichten af tegen het Leidse stadsbestuur, dat met zijn eigen verboden de hand lichtte en boekverkopers als Jacobus Perk Oranjegezinde publicaties liet verkopen zonder in te grijpen.
De Zutphensche Courant zette van meet af aan een onverzoenlijke, compromisloze toon en was daarmee radicaler dan menige andere stadskrant in die tijd. Het was de eerste periodiek die ooit in de IJsselstad uitkwam. Op het moment van verschijnen was de Zutphensche Courant het enige patriotse blad in een overwegend Oranjegezind gewest.

Relatie met andere periodieken
De Zutphensche Courant bespotte verschillende andere stadskranten in het westen, zoals de Haagsche, Haarlemsche en Amsterdamsche kranten, alsmede de Courier du Bas Rhin. Van Bulderens frustratie was dat de schrijvers van deze bladen allerlei ‘valsche tydingen’ mochten verspreiden zonder dat zij rechtens werden vervolgd.

Exemplaren
¶ Zutphen, Regionaal Archief: collectie Oude werken ow 675 (nrs. 1-7)
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): PM 2657 (nrs. 1, 3).

Literatuur
¶ P.W. van Wissing, Henricus van Bulderen (1718-1794) en zijn Zutphensche Courant, inleiding, teksteditie en commentaar (Hilversum 2001)
¶ P.W. van Wissing, ‘“Al weder wat nieuws van de Geldersche tieranny”. Uit het leven van de ‘braave Autheur’ Engelbert Caspers (1739-?)’, in: Zutphen 2001/1, p. 11-21
¶ P.W. van Wissing, ‘De Zutphensche Courant’, in: Zutphen 2000/2, p. 32-42.

Pieter van Wissing