Amsterdamsche Mercurius (1663)

Titelbeschrijving
Amsterdamsche Mercurius.

Periodiciteit
Periodiek waarvan 5 nrs. bekend zijn. De eerste aflevering heeft nog geen nummeraanduiding, de nrs. 2 t/m 5 wel.

Bibliografische beschrijving
Iedere aflevering bestaat uit een eenzijdig bedrukte foliopagina, in gotische letter (behoudens romein voor persoonsnamen en dergelijke). Na titel en nummeraanduiding volgt, op de wijze van mercuren, berichtgeving. Die betreft in dit geval uitsluitend ontwikkelingen in de ‘lammerenkrijg’. Aan het begin van de tekst vindt men steeds een gehistorieerde initiaal.

Boekhistorische gegevens
Elke aflevering heeft als eindregel: ‘Tot Uitright, by Gillis Schaep, Boekverkooper, Anno 1663’. De naam Schaep is vermoedelijk gekozen als zinvol anoniem adres, behorend bij de in het blad voorkomende beschrijving van de ‘lammerenkrijg’. In 1663 is te Leiden echter gedrukt een theologische disputatie, getiteld De vera animi tranquillitate, van Guilelmus à Schaep: toch dezelfde?

Inhoud
De Amsterdamsche Mercurius bevat een satirisch verslag van de oorlogsontwikkelingen (de betrokkenen krijgen steeds militaire functies aangemeten, zoals kolonel, ritmeester, enzovoorts) bij de doopsgezinde, dus principieel pacifistische, gemeente te Amsterdam ‘Bij ’t Lam en den Toren’. De twisten in deze gemeente zijn in de geschiedenis bekend geraakt als ‘De lammerenkrijg’ (een pamflet uit 1663 draagt die titel). Er waren twee partijen: een in leerstellig opzicht meer collegiants en sociniaans getinte groep onder leiding van Galenus Abrahamsz, en een meer orthodoxe groep.
In de Mercurius worden episodes uit deze twist behandeld, vanaf november 1662. Aan de ene zijde vindt men de Verenigde Vlamingen, Hoogduitsers en Friezen; aan de andere zijde Polen, Oud-Munstersen en Nieuwe Engelsen. Dit soort verwijzingen naar de herkomst van bepaalde groepen onder de doopsgezinden suggereren reeds een oorlog op Europese schaal, waarvan met genoegen gebruikt wordt gemaakt. Partijen leveren slag, belegeren, onderhandelen, hebben secrete correspondenties; elke vergadering is een ‘bataille’.
De Mercurius maakt met plezier gebruik van het hele stijlcomplex behorend bij verslagen van oorlogshandelingen. ‘Daar zag men de weemoedige Vlaamze Vrouwen in tranen zwemmen / als zy zagen haar Mannen zo onverziens van de Poolze bespringen / daar zag men de ontmenste Poolze Vrouwen aan d’ander zyde staan juychen en lachen / zich verzekert houdende van de victory’ (nr. 3). Alle nummers bijeengenomen krijgt het verslag aldus de trekjes van een lange allegorie.
In de tekst worden een aantal betrokkenen met name aangeduid: Hamer, Bronckhorst, Beeckhoven, Jakob van Halmael, Ysbrant Bruyn, Jakob Abramsz, Gerrit Roeters, Gerrit Frysenburgh, Luytroep, Beuns.

Exemplaar
¶ Niet in STCN
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, HB-Mennon.zaal Pl. 65-78.

Literatuur
¶ S. Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden. Geschiedenis van de dopersen in de Nederlanden 1531-1675 (Hilversum 2000), p. 417-429.

André Hanou