Post van het Nieuw Jeruzalem (1786)

Titelbeschrijving
De Post van het Nieuw Jeruzalem, met Boodschappen, betreklyk Den Kristelyken Godsdienst; ter bevordering van der kristenen vryheid en verdraagzaamheid.

Periodiciteit
Van dit blad zijn 30 wekelijkse afleveringen (‘Afdeelingen’) verschenen; gezien de reacties in het blad ongeveer vanaf medio 1786. In de laatste aflevering wordt (p. 236) een soort evaluatie gegeven. Spijtig wordt geconcludeerd dat men zich niet volledig aan de oorspronkelijke opzet heeft kunnen houden: de orthodoxie zal echter wel gelukkig zijn dat het blad verdwijnt!

Bibliografische beschrijving
Het blad bevat 240 pagina’s in octavo, waarvan de eerste pagina de titelpagina is. Op de keerzijde daarvan het motto: ‘Wie zal my geeven, dat ik voor mynen dood Gods Kerk mag zien, gelyk zy was in haare eerste dagen? – Bernardus’. Op p. 3 begint de tekst van de eerste ‘afdeeling’.
Elke aflevering bevat 8 pagina’s. Het titelblok bestaat uit de short title; vervolgd met ‘Eerste [enz.] Afdeeling’; en een citaat, vaak uit de bijbel.

Boekhistorische gegevens
De colofon van nr. 1 meldt:

Dit Werk zal van tyd tot tyd vervolgd werden by afdelingen in Gr. 8vo. a 1 ½ St., en zal by de uitkomst uitgegeeven worden, te Utrecht G.T. v. Paddenburg, Emenes, B. Wild en A. v. Paddenburg. Zutphen van Beest, Eldik. Woerden, Paling. Schoonhoven, Brugman. Schiedam, Bakker. Purmerende Kyzer. Oudewater Geverts. Maassluis van den Bergh. Leyden de Does, Herding, Hyligerd en Honkoop. Hoorn Vermande. ’s Haage H.H. van Drecht en Plaat. Haarlem Kampman, Walree en Loosjes. Gouda Verblaauw. Deventer Brouwer en van der Beek. Delft Verbeek. Dord Blussé, De Haas, van Braam en van der Vlugt. Alkmaar Hartemink. Amsterdam van der Kroe, van den Burg, de Bruyn, Verlem, van Hulst en Roos.

Medewerkers
Als auteur is wel genoemd de Diemer predikant Bernardus BOSCH (1746-1803), zoals nog door Van Eijnatten (2003). Het is echter aannemelijker dat de patriotse Doetinchemse predikant Hendrik BERGH (1747-1792) de schrijver is. Deze verkeerde vanaf april 1786 in moeilijke financiële omstandigheden, maar kreeg geen bijstand omdat men hem verdacht van het schrijven van de Post. Aldus de opgave door Van Wissing (2000).
Nadat in de eerste afleveringen alleen de vertoogvorm gebruikt is, wordt de ruimte van de Post geleidelijk aan gevuld met stukken en documenten rond allerlei kwesties. Ze zijn ingezonden door J…R, een ‘Geestelyke Droomer’, J. Bethlehem Jansz, Suum Cuique (zeer veel), Christiaan Eenvouwig, K., A., en Zelotes.

Inhoud
Een merkwaardig ‘democratische’ beginselverklaring wordt afgegeven in de eerste aflevering, die opent met ‘Kristen-Patriotten! Voor UL. alléén word dit geschrift opgesteld’. Het doel van het blad is de bevordering van de christelijke vrijheid, waaraan alle soorten christenen uitgenodigd worden een bijdrage te leveren. Men moet

alle heerschzugt van Kerk-Aristocraaten, met deeze wapenen van Kristelyke Vryheid en verdraagzaamheid datelyk aan[…]vallen, en […] ontzielen, dat de Geestelyke Partyzucht uit het Kristendom voor altoos verjaagd, en God, overeenkomstig de Leer van het Euangelie, van alle Kristenen, op eene vrye wyze gediend werde. (p. 4)

Dit doel is bereikbaar, ook in ons vaderland met een daar heersende kerk, omdat in deze ‘gelukvolle eeuw’ de burgerlijke vrijheid toeneemt en de geest der Verlichting bij het grootste deel van de natie postgevat heeft. Godsdienstvrijheid moet ‘grondwettig’ worden. ‘Het zal met de Vrijheid in den Godsdienst aflopen, gelyk met de Vryheid in het Burgerlyke’.
In de volgende afleveringen probeert de auteur zijn basispositie toe te lichten aan de hand van uitgewerkte abstracte thesen. Gaandeweg echter wordt de ruimte steeds meer in beslag genomen door concrete discussies. Zoals zijn verweer tegen een aanval van Hollandus in de Post van den Neder-Rhijn (nr. 455), die meent dat het blad een orangistische truc is om patriotten en gereformeerden tegen elkaar op te zetten.
Bijzonder veel aandacht krijgen allerlei stukken rond een affaire bij de Amsterdamse gereformeerden, waarbij een groep gelovigen onder leiding van Alderd de Lange, een wegens te vrije opvattingen gecensureerde catechiseermeester, poogt meer zeggenschap in de kerk te verkrijgen. De kerkelijke macht hoort aan het volk; kerkenraden moeten echt gekozen worden!

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: O 61-5641
Full text

Literatuur
¶ J. van Eijnatten, Liberty and Concord in the United Provinces […] (Leiden 2003), p. 282-288
¶ P. van Wissing, ‘Hendrik Bergh’, in: Biografisch woordenboek Gelderland, deel 2 (Hilversum 2000), p. 17-20.

André Hanou