Titelbeschrijving
De Christen Wysgeer, bezig in Aandagtige Overdenkingen, over de werken Van God in het Ryk der Natuur; en zyne Voorzienigheid op alle dagen van het jaar. Uit het Hoogduitsch vertaald.
Periodiciteit
Het maandblad verscheen blijkens titelpagina en colofon in 1773. De zes maandelijkse afleveringen werden gebundeld tot één deel. Er zijn in totaal twee delen: deel 1 bevat de maanden januari– juni 1773, deel 2 juli–december 1773.
Bibliografische beschrijving
De afleveringen hebben een eigen titelpagina (in het geraadpleegde exemplaar bij de maand januari afwezig) met daarop de titel en daarna de aanduiding van de maand (geen impressum). Het titelblok waarmee de tekst begint, bestaat slechts uit ‘De christen wysgeer’.
Deel 1 bevat II (titelpagina) + 610 doorgenummerde bladzijden. Deel 2 bevat IV (titelpagina; Voorreden, drukfeilen) + 664 doorgenummerde bladzijden. De titelpagina’s van de afzonderlijke afleveringen zijn in die paginering meegenomen. Elke aflevering beslaat een honderdtal pagina’s. Deel 1, nr. 1 heeft een opdracht aan Jean Louis baron van Alderwereld, vrijheer van Heenvlied en Coolswykspolder.
Boekhistorische gegevens
Colofon titelpagina’s van de twee delen: ‘In ’sGravenhage, By Isaac du Mee, Boekverkoper in de Spuistraat. 1773’. De prijs bedroeg 10 stuivers ‘per Stukje’, aldus de advertentie in de Leydse Courant van 14 mei 1773.
De NCC meldt een tweede druk, eveneens uit 1773. Er bestaat ook een Aanhangsel tot den christen wysgeer, bezig in aandagtige overdenkingen […] uit 1777.
Medewerkers
De oorspronkelijke auteur is Christoph Christian STURM (1740-1786), in 1773 evangelisch predikant te Maagdenburg. Hij publiceerde zijn Betrachtungen über die Werke Gottes im Reiche der Natur und der Vorsehung auf alle Tage des Jahres in 1772, te Halle.
De vertaler is mogelijk L.G. CORDES (1740-1827), luthers predikant te Zwolle; hij vertaalde meer werk van Sturm.
Inhoud
De voorrede van deel 1 (in nr. 1) geeft, na het memoreren van het een eeuw eerder verschenen vergelijkbare werk door Scriverius, Toevallige bespiegelingen, als doel van de tekst: het ‘aan mingeöeffende de noodzakelyke Kennis bytebrengen van zulke Voorwerpen, welken den Almagtigen Schepper, in het Ryk der Natuur en der Voorzienigheid, voorgesteld heeft’.
De schrijver is bovendien voornemens zijn ‘Leezers opteleiden, hoe zy de Bespiegelingen […] tot een Onderwyzing van haar Hart en Gemoed kunnen gebruiken’. Hij verwijst naar soortgelijk werk van Derham, Pluche, Nieuwentyt, Sulzer en Bonnet. Het blad is ‘zo wel tot een Daagelyks- als Maandelyks-blad ingericht, en by gevolg tot een allernuttigst stigtend Huisboek’. Daarom zal ‘met het begin van ieder Maand, een Stuk, bevattend een evenreedig en gelyk getal Bladen, als dit tegenwoordige is, worden Uytgegeeven’.
De voorrede van deel 2 bevat vergelijkbare opmerkingen, en verwijst bovendien naar werk van Hervey en Ulber.
In de maandafleveringen vindt men een groot aantal, telkens drie à vier pagina’s tellende overwegingen, onder kopjes als ‘De 1. January. Overdenking op het Nieuwejaar’. Onderwerpen in de winter zijn bijvoorbeeld ‘De Zorge Gods voor de Dieren in de Winter’; ‘De Aarde vruchtbaar gemaakt door de Sneeuw’; ‘De Laplander’; ‘Ontwerp om den Winter voor zich zelfs Stichtelijk door te brengen’; ‘Bevrozene Vengster-glazen’. Dit alles is wel fysicotheologisch van aard en heeft het doel de wonderen der schepping in verband te brengen met de wijsheid van de Schepper. Het heeft echter een sterk ‘rationele’ inslag.
De Vaderlandsche Letteroefeningen waren zeer in hun schik met de Christen Wysgeer, en bespreken in 1773 zowel het januarinummer, de nrs. februari-maart, het eerste deel in zijn geheel, en de nrs. juli-oktober (p. 79-81, 146-148, 279-281, 505-507).
Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: O 80-730 en O 80-731
¶ Full tekst deel 1, deel 2 en het Aanhangsel tot den christen wysgeer.
André Hanou
